دکتر امیرعسگری، دبیرکارگروه ملی فناوری و نوآوری اجتماعی

در سالهای اخیر و به خصوص این روزها، نام شرکت های دانش بنیان، به لفظی آشنا تبدیل شده است که در بسیاری از محافل دانشی، کسب وکاری و حتی بازاری بسیار به گوش می خورد. لفظی که شاید سال های پیش مفهومی گنگ، سراسر پیچیده و شاید خارجی می نمود، ولی کم کم، اهمیت، ضرورت و همچنین جایگاه آن در نظام اقتصادی شناخته شد و به یکی از اصطلاحات خوش آهنگ و خوش کاربرد جامعه امروزی ما مبدل گردید.
شاید بصورت کلی، اولین چیزی که شرکت های دانش بنیان در ذهن متبادر می سازند، جنبه های فناورانه و نوآورانه آمیخته با کسب وکار آنان باشد، ولی در این میان، مفهوم دیگری نیز موجود است که در ادبیات عمومی و حتی تخصصی این موضوع با غفلت همراه بوده است؛ مفهومی که از آن با عنوان تاثیرات اجتماعی فناوری یاد می شود.
تاثیر اجتماعی فناوری یا نوآوری، از سلسله رخدادهایی حکایت دارد که ظهور و بروز نوآوری و فناوری در بدنه یک ماهیت اجتماعی برجای می گذارد. این مفهوم برآمده از نظریه تحول، به این نکته اشاره می کند که نوآوری وفناوری، چه تاثیراتی بر اجتماع گذارده و تغیراتی پی آیندی شکل گیری جامعه مبتنی بر نوآوری چیست و چه مزایایی برای اعضای اجتماع ایجاد می نمایند.
در این میان، یکی از بزرگترین مزایای شکل گیری زیست بوم دانشی در کشور، جدای تاثیرگذاری و تاثیرپذیری نظام کلان اقتصادی، تاثیرات اجتماعی آنان بود؛ تاثیراتی که سبب شدند خرده زیست بوم های دانشی و فناورانه به عنوان پیشگامان تحول نظام اقتصاد دانش بنیان، رنگ و بوی نوین گرفته و فرای آن، ماهیت هایی در اجتماع ایران که شاید فاصله زیادی با ارکان نظام های دانشی داشته و در اولویت های بعدی تحول قرار داشته باشند، سریع و در اندک زمان تغییر یابند و روح تحقیق، توسعه و تفکر چابک در بسیاری از فعالیت های کنشگران جامعه جریان یابد.
بر این اساس، شرکت های دانش بنیان نه تنها به توسعه اقتصادی ایران کمک کردند، بلکه توسعه فرهنگی-اجتماعی در مواردی همچون افزایش سواد رسانه ای، استفاده از ابزارآلات هوشمند، مدیریت ذهنی، ارتباطات شبکه ای، فرصت یابی و فرصت سازی و بسیاری از مفاهیم و توانمندی های نرم که لازمه زیست در قرن جدید نیز هستند، در لایه های مختلف نظام اجتماعی ایران گسترانیدند.
در چنین ساختاری، علی رغم تلاش های صورت گرفته در راستای توسعه شرکت های دانش بنیان، بعد اجتماعی حضور نوآوری و فناوری در کشور هنوز شکل نگرفته و تاثیرات اجتماعی آنان به خوبی دیده نشده است. در این میان و از آنجایی که چنین مفهومی هنوز از بلوغ مکفی در کشور برخوردار نیست، توسعه و کمک به جریان سازی های لازم و آبشاری که به سبب آنان بازیگران بیشتری از جامعه بتوانند از مزایای حضور نوآوری و فناوری بهره مند گردند، می تواند ارزش هایی ثانویه ای برای جمیع کنشگران جامعه ایران به همراه آورد.
این ارزش ها، زیست جامعه امروز ما را اعتلاء داده و در معنای تام کلمه، بهبود زیست پذیری و رفاه اجتماعی توامان با محصولات و خدمات فناورانه را به همراه می آوردند. به بیان دیگر، در صورتی که در بسیاری از زیرساخت های خرد و کلان کشور در مواردی از حاکمیت گرفته تا دولت، نهادها، قوانین، مقررات، تعاملات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و غیره، ابعادی از نوآوری و فناوری حضور یابند، نه تنها با کاهش هزینه بسیاری در اداره کشور مواجه می شویم، بلکه این جمع سپاری و حکمرانی مشترک با نوآوران و فناوران، بسیاری از چالش های جاری را حل کرده و راه حل مقتضی ارائه می دهد.
لذا، بررسی وضعیت موجود، دو نکته اصلی (1) توجه به ابعاد اجتماعی توسعه شرکت های دانش بنیان به خصوص در سال نامگذاری شده، و سپس (2) توسعه مفهومی فناوری و نوآوری اجتماعی در لایه های مختلف اجتماعی کشور را بیش از پیش برجسته می نماید.